Lushai Welfare Organization (LWO) Chairman Thuchah

30/05/2010 19:58

 -   Captain Lianhlira SA (Rtd)
        Yangon L.W.O  Chairman

        British-in Chin Hills dan hmasa ber chu a siam a, chu chu “Chin Hills regulation Act-1896” tih a ni a. Chu danah chuan Luseite chu Chin hnam khawm zingah a tel a. 1896-1898-ah Chin Hills leh Lushai Hills chu ramri khamin an then hrang a, mahse, British chuan India leh Burma chu
a awp vek a ni.


       1948-a Burma ram leh, 1947-a India-in independent an lo hmuh khan Lushai ram chu India lam chan a lo ni ta daih a, Luseite chu ram dang mi an lo ni ````ta der mai a ni. Chutiang a lo nih tak avang chuan Burma Luseite chuan buaina an lo tawk ta a (Hei hi a hnu lamah sawi fiah a ni). He mi kum vek hian dan thar, “The special division of the chin regulation Act-1948” an siam leh a, chu dan tharah pawh chuan Lusei/Mizote chu an la tel zel a ni.


       1957-ah Chin Hills-a minister-ten dan pawhseina an siam a, Lusei/Mizo tam berte chu Kale-Kabaw phaikuama cheng an nih avangin an dan pawhsei chuan a huap ve ta lo va. Lusei/Mizote chu Chin hnam hlawm zinga hnam khat ni thin kha an sat thla ta a, ram (Burma) mi an ni ve lo ve, tiin an hek zui ta nghal a, Lusei/Mizote chu Burma ram atanga hnawhchhuah vek tumin Inmigration Officer-te fuihpawrhin, kan unaute chuan tan an la nasa ta mai a ni. Lusei/Mizote chu Burma ram khua leh tui ni lo ang leh, Burma ram chhunga awm ve thei lo tura nekchepna, tihthaihna, vauna leh tihduhdahna kawng tinrengin kan unaute chuan an bei a, Lusei/Mizo tam takin an tuar a, tam takin an pem chhuahsan phah a ni.

L.W.O. (Lushai Welfare Organization) a lo ding ta:

“Lushai Hills” tia saphovin min vuah hma daih kum tam tak atang khan keimahni chhungah chuan Mizo/Zo tiin kan insawi thin. “Lushai Hills” chu “Mizoram” tia an thlak hma daih, kum tam tak atang tawh khan Mizo tih hi an lo hmang daih tawh a ni. Chu chu kan hla thuahte a lo lang thin a ni.


       British East Indian Company-in ram an rawn zauh hnua an rawn tawn hmasak berte chu Sailo lalte an ni a, khaw tam tak roreltute an ni. Anmahni kha Lusei hnam an nih avangin an rorelna ram kha Lusei ram tih a ni a, chu chu saphovin “Lushai Hills” tiin an recognised ta a ni. Mahse, kum 1867-68-a sap sipai hruaitu, Mizoten Thangliana an lo tih mai thin, Lt.Col.Thomas H.Lewin-a chuan hetiang hian a lo record a, a lo ziak lut hmiah a ni: “The generic name of whole nation (of Lushai) is Dzo (Zo or Mizo)”. Lushai hnam pum pui inkohna chu Zo tih emaw Mizo tiin a lo ziak daih tawh a nih chu. Chuvangin Mizo Union Political Party leh United Mizo Freedom Organization (UMFO) pawh khan Officially-a Lushai Hills a nih lai ngei pawh khan “Mizo” tih an lo hmang daih tawh a, kan hma lam kum tam tak kal taah pawh khan hla phuah thiam Pi Hmuaki te leh Run rala kan pi pute an awm laia an hlaahte pawh khan a lo lang daih tawh a ni. Chuvang chuan mi thenkhat tute emawin, “Mizo” tih hi hman ni lawk atanga invuah anga an sawi kha dik lo chauh pawh ni lovin, a dik lo hulhual a ni.


       Amaherawhchu, Officially-a saphovin an lo record leh recognised a lo ni a, “Lushai” tih chu khawvel hriat dan (Recognised) a ni. A chhungah erawh chuan “Mizo” kan ni a, hnam tin insuihkhawm kan ni. “Chin” han tih pawh hi a chhungah chuan “Lai, Zomi, Zo etc..” an ni a, “Chin” tih chu sapho leh hnam dangten Officially-a an lo hriat dan a ni ve tho. A chhungah hnam tam tak an awm a ni, chuvang chuan “Lusei or L.W.O” han tih chu Myanmar rama Officially-a “Mizote” min lo recognized leh min lo hriat dan a ni a, a chhungah hnamze tinreng lengzain kan Mizo em em reng tho a ni. Chuvang chuan, “Lusei-Mizo, Mizo-Lusei (Lusei/Mizo)” tih a lo ni ta thin a nih hi!  A chiang apiang an chiang a, a chiang lo deuhte an chiang lo rih mai a ni zawk e. Hun kal ta, kum za chuang zerzawr atang tawh khan Mizote hi “Lushai” tiin hriat a lo ni thin a, vawiin thleng hian Myanmar ram chuan Mizote hi “Lushai” tiin an hria a, an lo recognized dan a la ni ta reng a, chuvang chuan M.W.O (Mizo Welfare Organization) tih a la ni thei lo va, L.W.O a la ni reng rih dawn a ni.


       L.W.O hi Myanmar ram chhunga Mizo zawng zawngte aiawha sorkara thu thlen thei inzawmkhawmna pawl awm chhun a ni. Heng, Y.Z.T.P leh Y.M.S te hi an pawimawh em em a, L.W.O kut leh ke turte an ni a, tual-chhung leh khaw-tlang tan pawl pawimawh leh belhfakawm tak leh hnam tan tangkai tak an ni. L.W.O erawh chu, Myanmar ram chhunga Mizo (Lusei) khaw tin leh hmun tina awm insuihkhawmna pawl a ni a, Mizote hmakhua leh chungchanga thu pawimawhte leh hnam aiawha sorkara thu thlen theitu tura pawl indin a ni. Lusei/Mizo tawh phawt chu a huam vek a ni. Tunah ngei pawh Sorkarah thu pawimawh tak takte a thlen tawh a, a thlen mek zel a ni.


       A hma lama kan sawi tak, kum 1957 kuma Chin Minister-ten an dan pawhsei leh belhchhahna an siam thar avang khan Kale-Kabaw Valley-a Lusei/Mizoten nasa takin an tuar phah a, Burma Army-a sipai tang lai sang tam takten sawithaihna an tawk a, Burma ram mi nihna nei lo angin
hekna an tawk chamchi a ni.


       Chung buaina zawng zawng chingfel tur leh sorkara thu sawi thei turin 1961 May 19-ah L.W.O chu a lo ding ta a, Mizo awmna apiang hmunah leh Kale-Kabaw Valley-a Mizo awmna khaw tinrengah te, Chin Hills-a Lushai Hills region (Plateau)-a khaw tam takah te L.W.O Branch chu a lo ding ta a, Tahan chu Headquarters a ni a, Rangoon chu Sub-Headquarters a ni. Chutichuan Burma ram chhunga Lusei/Mizo zawng zawngte chu an insuihkhawm ta vek a, sorkarah pawh thu thlen thei dinhmunah an lo ding ta a ni.


       L.W.O chuan Burma ram chhunga Mizote tawrhna leh harsatna zawng zawngte chu sorkarah 20.8.1962-ah a thlen ta a. Revolutionary Council sorkar chuan rang takin a lo ngaihtuah vat a, L.W.O thu thehluh chu a lo pawmsak ta a ni. Revolutionary Council chuan Myanmar Lusei/Mizote chu Myanmar khua leh tui dik takah a lo pawm leh ta a, amaherawhchu, 1963 March 23 hnu lama lo lutte chu a huam dawn tawh lo a ni. He thu puan hi Kale Myo-ah mipui sing chuang zet hmaah Col. Lun Tin-a chuan 23.3.1963 niah a puang a ni. He mi zan hian sorkar khual liante chu Lushai Cheraw, kan hnam lamin Tahan nula leh tlangval-ten an lo lawm nghe nghe a ni.


       Tun hma hun kal tawha Burma rama Lusei/Mizote manganna leh harsat buaina zawng zawngte kha chingfel tura pawl awm chhun chu L.W.O hi a ni a, L.W.O pawl chinfel leh a kahenah tuna thangthar zawng zawngte leh Mizo mipuite hi thlamuang takin kan awm thei a ni tih hi, Mizo intite tan chuan hawisan mai theih a ni lo vang. Hranghluite leh mi thahnemngai huaisente thawhrah lo sakuh-ser-nghah ve ringawt hi kan tih dan tur a ni lo va, atangkaina hmunah kan theih ang tawka tan kan lo lak ve hi kan tihmakmawh tur chu a ni. Tualdawi nih hi thil zahthlak tak a ni a, hnam hmangaihtu tan chuan tih chi a ni lo vang. Pathian rawngbawlna pawh hi hnam zalenna a awm loh chuan a tluang lo va, Israelte leh an hnam hruaitute thlengin an kut lehlamah thalngul an keh thin kha. Hnam dinhmun a ngheha a ralmuan hun chu Pathian rawngbawltute tan hun tha a ni dawn a ni.


       He Hringlangtlang atang hian mual lehlama thil lo lang saw i han thlir (zawk) hlek teh ang: British Empire chuan India ram leh Burma ram chu tukdawlin a ram chhungah a dah lut a. 1896-1898 kumah India leh Burma ramri a siam sak a, Lusei khaw tam zawk chu India lamah a dah a, Lushai khaw 40 chuang zet chu Burma ramah a dahlut ta a. Hun rei tak chhung Hualngo tlangdung chu “Lushai Hills Plateau (Region)” tih a la ni reng a ni.


       Kum 1947-a Independent suala ramin indona a beih nasat lai tak khan Lushai Hills-a Mizote chuan Burma ramin Independent a hmuh chuan Lushai Hills chu Burma rama tel ve a, Burma ram zawm turin mipuiin kawng zawhin ngenna (Demonstration) an nei chiam a, India Police ten manin an hruaitute chu lung inahte an khung a. Mizo hruaitu thenkhatte chu India sorkar chuan nihna leh lalnate pein an thlemthlu a, India zawm turin an thunun thei ta a ni.


       1947-a Lushai Hills Convention – Inkhawmpui lian rorel thu tlukna angin Burma sorkar – Pha Sa Pa La Headquarters, Rangoon hnena thu thlen turin palai an tir a, chung palaite chu, Pu Manliana (A hnuah Khampatah a pem lut), Pu Thanzauva (A hunah Burma Navy-ah a lut), Pu Vana te an ni. An thu thehluh chu, Burma-in Independent a hmuh chuan Lushai Hills chu Burma rama dahlut turin, tih a ni.


       Kum 1948-ah Burma ram zawm duh pawl Political Party a lo ding a, chu chu UMFP (United Mizo Freedom Organization) zalen pawl an tih tak kha a ni a, an hruaitu chu Pu Lalmawia a ni.


       UMFO hruaitu Pu Lalmawia chu Rangoon-ah lo kalin AFPFL Burma sorkar Parliament rorelnaah chuan Lushai Hills-a Mizote duh dan thute chu a thlen a. Parliament roreltute chuan ngunthluk tak leh chik taka an ngaihtuah hnu chuan, Lushai Hills chu Burma rama senglut tur chuan thil harsa tak a ni dawn a, India nen innghirnghona nasa tak a thlen thei dawn a ni. Tunah chuan India a inhawlhlut thuk tawh si a, Lushai Hills-a Mizo Union Political Party lahin India an bel tawh vei nen thil harsa tak a ni dawn a, chuvang chuan Burma ram zawm duh zawng zawng Luseite chu rawn pemlut mai sela, Burma khua leh tuiah sorkar chuan kan lo pawm ang a, tanpui an ngaihna apiangah lo tanpui tur leh lo humhim turin mawhphurhna a lo la dawn nia, tiin UMFO President Pu Lalmawia chu thu thlunna an lo neihpui ta a ni. Chu thuthlunna avang chuan Lushai Hills-a Mizote chu 1948 kum atangin an rawn pem lut ta huai huai a, Lushai Hills-a Mizo tlangval za tam takte pawh Burma Army-ah an lut ta chur chur a ni. Lushai Hills atanga rawn pemlutte chu Tamu, Khampat, Tahan, Kale Myo chhehvelahte khua dinin awmhmun an khuar a. 1945 Indopui II-na avanga Lushai rama rawn tlanchhia Mizote pawhin an khaw hlui panin an rawn kir chho leh zung zung bawk a ni.


       Lushai Hills atanga rawn pemlut Mizote chu tanpuia puibawm turin AFPFL sorkar Parliament chuan Lushai-te chungchang ngaihtuahtu pawl Committee a din ta hial a ni.


       Lushai-te ngaihtuahtu pawl Committee chu hetiang hian an din:

(1)             U Kyaw Nyeing, Home Minister Chairman

(2)             U Bo Khin Maung Kalay Minister   Member

(3)             Coloel Aung Gyi                                

(4)             Thakhin Wa Tin                                    

(5)            U Kyaw Myint Kala

(6)             Thakhin Chit Maung

(7)             Thakhin Lwin

(8)             U Shwe Tha

(9)            U Aung Tint                                       Secretary

(10)       U Thanghleia                                      Member



Heng Lushai, Burma rama rawn pemlutte leh lo awmsa tawh Lushaite chungchang ngaihtuahtu pawl Committee member-te hi vawi engemaw zat rorela an thutkhawm hnuin Lushai-te enkawlna leh puihbawmna tur kawng an dap a, kawng an zawn hnuin Lushai Hills-a kala an dinhmunte en fiaha thlingthla turin U Tin Nyo-a, U Shwe Tha-a, U Myo Min-a leh U Thanghleia te chu Lushai Hills-ah sorkar chuan a tir ta a ni.


           Chutiang bawkin sorkar hruaitu lian U Ba Swe, U Kyaw Byein, leh hruaitu lian te chu Kale Myo leh Khampat khuaahte kalin Luseite tobul leh an hman lai sulhnute chu an en fiah a. Kawl upa deuh deuhte leh tun hma lam hun hre thui thei tura an rin mi upate zawng khawmin thu an zawt vel a. Chung putar upa tak takte hnen atanga an thu dawnte chu hman lai hunah khan Lusei/Mizote hi Khampat leh a chhehvelah an lo awm tawh thin tih an pi pute hnen atanga an dawn thu upa tak takte chuan an hrilh ta a ni. Khampat Bungpui pawh Lusei pi pute phun a nih thu an pi pute hnena an hriat thute an lo hrilh a. Chung thute chu Minister U Ba Swe-a, Minister U Kyaw Nyein-a leh an thuihruaite chuan an awi a, an nemnghet ta a ni. Minister-te chuan Luseite chu kawng emgkim tanpui zel turin an tiam a ni. Burma sorkar policy zira hre chiang turin Lusei mipa 2 leh hmeichhia 2 te chu Rangoon-ah zirnaa lut turin an tir ta nghe nghe a ni.


           AFPFL sorkar chuan Kabaw phaikuama awmhmun khuar lehna tura ruahmanna pakhat (Kabaw Valley Cokrigation Scheme) a siam a, chutah chuan Luseite tan awmhmun siamsaka hmasawnna siamsak turin thu an nemnghet ta a ni. Mahse, 1949-a  ram chhung helna a rawn so san tak em avang khan heng ruahmanna hi a chak tur angin a chak thei ta lo a ni. British-in Burma ram a awp lai pawh khan Lusei sipai tam tak Burma ramah an awm a, Independent hnua Burma Army an thuai thar leh pawh
khan Lusei sipai tam tak Burma Army-ah an awm zui nghal a, Burma ram tan rinawm takin an nun an hlan a ni.


Kum 1949-50 laia Burma ram chhung helna a lo so san em em vanga Independent leh ram thuneihna a derthawn em em lai khan Burma ram chhunga Lusei sipai tang laite chuan tualdawih mai duh lovin Burma sorkar lamah an tang lui a, ram tan nasa takin tan an la a, Independent leh ram humhim turin an nun tam tak an lo pe tawh a ni ( He mi chanchin hi Myanmar Lusei (Mizo) hun kal tawh hlimthla thlir letnaah hmuh theih a ni).


            Burma ramin hetiang hun hlauhthawnawm tak a hmachhawn lai hian Lushai ram atanga Lusei (Mizo) palaite chuan General Ne Win-a hnenah thu an rawn thlen a. Burma ram venhim nan Lushai Hills atanga Mizo tlangval 3000 sipaia la turin thu an thlen a ni. General Ne Win-a chuan a lo remti a, mahse, chung Lushai Hills atanga sipai rawn lut turte him nan leh ram pawn lam mi ni lova, ram chhung mi, Burma khua leh tui an nih theih nan “War Office Council” Orders No. 40/50 of Deted 2nd. May 1950, Adjutant General’s Department “The States of Lushais” tih dan chu chhuah a lo ni ta a ni. Chu Order chu No.4-na chauh lo tarlang ila: “Therefore, all members of the Lushais race even born ang domiciled outside Burma are Burma Citizen” tih a ni. A awmzia chu, “Lusei hnam chu ram pawna piang leh cheng pawh ni se, Burma ram khua leh tui an ni” tihna a ni.


            He War Office Council Order hian Lushai Hills atanga rawn pemlutte leh Burma sipaia rawn lutte tan inhumhimna tlawhchhan tha tak a lo ni ta a ni. Chuvang chuan Lushai Hills atanga Burma Army-a lo lut tur Mizo tlangvalte tan awlsam taka sipai an luh theihna turin Burma sipai lakna tur hmun (Recruiting Office) pawh Kale Myo-ah General Ne Win-a chuan a dahtir ta a ni. Mechanical Transport (M.T) Battalion pawh Lusei/Mizo Battalion tan hawn a lo ni ta a ni. Lisei/Mizo ram atangin Mizo tlangvalte chu azatel a zatelin Burma Army-ah an rawn lut ta zung zung a, Burma ram zalenna hmuhim nan nun tam tak an lo chan a, nung dama pension thlenga rinawm taka Army-a bang, za tam tak an awm bawk a ni. Heng Lusei/Mizo sipai rinawm takte zarah Burma sorkar-ah Lusei/Mizo hnam, Kale-Kabaw phaikuama awmte tan hamthatna leh ngaihsakna an neih phah a ni tih hi tuma hnial rual a ni lo vang. Sipai lama lal lian tak takte pawhin Lusei/Mizo sipaite ngat hi an (Private Assistant)-ah te, Driver-ah te leh an Bat-man atan an thlang ngat thin a ni. Hengte avang hian Burma Lusei/Mizote hian hriat an hlawh phah em em a ni. Chuvang chuan Burma Lusei/Mizote chungchang hi sipai lalte leh politician lar tak takte hian an hre em em a, Lusei/Mizote thu hre chiangtute an ni.


             Kum 1950 atanga 1963 vel kha chuan Mizoram atangin chhungkaw za tam tak an rawn pemlut chur chur a, Burma sorkar chuan kawng an lo hawn chang pawh ni lovin, a theih ang anga tanpuiin an lo humhalh tha em em a ni.


              Burma sorkar remruatna (Kabaw Valley Cokrigation Scheme) ang khan Kale Myo – Tahan chhehvelah leh Kabaw phaiah khua satin awmhmun an khuar a, Burma sorkar chuan humhalhin a lo tanpui nasa em em a ni. Zirna lamah pawh Chin Stipen ni lovin a hranpa ngatin Lushai Stipen a siam sak a, Lushai nula leh tlangval tam tak Rangoon High School-ah an lut thin tawh a ni.


              1961 kumah, “Lushai Stipen” chu Chin Minister-in a dodal tak tlat avangin “Union Stipen” tiin a hming a thlak ta a, Lushai Stipen kha a chhuhsak ta a ni. Union Stipen chu Tahana Chin hnam hote a pe ta a ni. A dik tak chuan Chin Stipen chu Chin Hills-ah Chin hnam hmingin a awm a, Lushai Stipen chu Kale-Kabaw-a Lushai/Mizo hmingin a nih avangin Lushai-te ta tur leh chanvo a ni, Mahse, hnehchhuhin a lo awm ta a ni. Hengte hi sorkar laipuia report nachang Luseite chuan an hre tlai
khawhnu lutuk a, an chan ta a ni. Heng thute hi thu hlui leh mual liam tawh mah ni se, Hringlangtlang atanga han thlir kir chang nite hian a lo lang chiang em em thin a, kan pasaltha leh hranghlui, Lusei/Mizo hnam hmangaihtute rihsang mual liam tawhte pawh khan heng thute hi hawilopar an thliah hmain an rawn thlir kirin an lung a leng ve ngei anga, an hnunga thang leh tharte hnenah an la hrilh mawlh mawlh duh hian ka ring thin!


              Eng le khaw le, Myanmar ram chhunga hnam hlawmkhat anga awm, Lusei/Mizote hian kil tinah hekna leh endawngna, phiar rukna leh itsikna, nekchepna leh erna, rahbehna leh sawichhiatna tuar thin mah se, Pathian nung venhimna leh kaihhruaina azarah vawiin thleng hian Myanmar ramah him takin an la khawsa thei zel a ni. Ham laia Lusei/Mizote chunga rilru chiangkuang lo pu thinte ang khan, tun laia kan unaute hian an pu zawm zelin a rinawm lem tawh lo va, chutiang bawkin Lusei/Mizote pawhin rilru tha an put zawm zel a beisei awm a ni.
                                                       25.5.2010

Thulakna: Zonun Groupmail

Comments

No comments found.
 

Contact

Search site

 

 

NGAIHDAN

THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

TLAWHTUTE


counter globe

 

MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

ZOTUI THIANG WEBSITE

https://zotuithiang.webnode.com

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E