Chhiar Tam Thatna leh Hlauhawmna

23/03/2011 01:27

- lalthuamliana

Thuhmahruai:
Kan thupui hian chhiar tam tura infuih chawp ngaiah min ruat lova, chhiar tam hlutna leh a hlauhawm theih dan ngaihtuah turin min duh a. Lei thil engkim mai hi a tha hlang an awm lova, hmasawnna kan tih meuh pawh hian thil tha lo ken tel a lo nei teuh ang hian chhiar tam hrim hrim hi a tha vek kher lo thei a; a tha lo mai ni lovin a hlauhawm thei hial a ni tih min ngaihtuahtir a duh a ni. Chuvangin kan thu sawi tur pawh a thupuiin min tarlansak ang hian hmun hnihin kan then ang a. Chhiar tam hlutna leh hlawkna kan sawi hmasa ang a, chumi hnuah a hlauhawmnaah kan pakai dawn a ni.

CHHIAR TAM THATNA

Chhiar tam hi a tha a ni tih hi chu lehkha chhiar peih lote pawn an pawm tho awm e. Thiltha kan hriat nazawng kan tipeih vek kher lo ang hian mi tam tak chuan lehkha chhiar thatna hre reng chungin kan chhiar peih lo a ni. Heng mite hian Pathian malsawmna tam tak an chan mek a ni tih an inhre lo mai a ni. Chhiar tam hlutna leh hlawkna sawi tur tam tak zingah a tlangpui chauh kan tarlang dawn a ni.

(i)                Finna luankawr a ni:
Ni tin school kala exam pass ringawtah hian finna a awm kher lo. Zirna school hi chu 'Hriatna Tuipui Zaua' kan luan luh theih nana kan bul tanna kawr te ang lek a ni zawk. He kawr te hian 'Hriatna Tuifinriat' a luan thlen hmaa a kang chah mai loh nan a kuang zau zawk 'lehkhabu luipui' a fin a ngai a ni.

Zirna school sang rap ve miah si lo, lehkhabu chhiara mahnia inzir peih mi Abraham Lincoln-a te ang mi rin tlak leh rawn tlak an awm teuh. Mi pakhat chanchin chauh lo sawi ila. American rawngbawltu ropui Dr. S. Parkes Cadman-a kha chhungkaw retheih luat avanga school pawh kal lova, kum 11 a nih atanga lungmeihawl khura inhlawhfa thin a ni. Ni khatah darkar 8 hna an thawk a, chuti chung chuan a hna thawh awl chhung rei lo teah pawh chawl lovin lehkha a chhiar thin. Mi lehkhabu a hawh chu a hnathawhna hmunah a keng thin a, lungmeihawl phur tawlailir a lo nghah chhung rei lo teah pawh chawl phal lovin a lehkhabu ken chu a chhiar thin a. Kum 10 a thawh hnu, amah kum 20 a lo tlin chuan lehkhabu 1000 chuang a chhiar hman der tawh; school zirlai bu phei chu a chhiar ngunin a hre bel hle. Chutianga a chhiar tamna rah duhawm tak chu a college kal theihna tur scholarship a ni. Chutiang chuan a hun laiin khawvel huapin hming mawi leh zahawm tak a chher a, radio-a a thusawi ngaithla turin khawvel hmun hrang hranga mihring maktaduai tam takin an beng an chhi thin a ni.

Mihring taksa than a kin hnuah pawh ngaihtuahna leh hriatnaah chuan thang lian deuh deuh tur kan ni. Zing lam aiin tlai lamah kan fing zawk tur a ni a, nimin aiin vawiinah kan hriatna a pungin a tam zawk ngei tur a ni. Kan kum a upat ang zelin kan hriatna leh ngaihtuahna buk chu a rit deuh deuh tur a ni a. Chutiang tur chuan lehkha chhiar a ngai a. Lehkha chhiar ngai miah lo mi chu a kum tam deuh deuh mahse, a thluak a zang tial tial thung a, a kawrawng tial tial dawn tihna a ni.

 (ii)            Khawthlir a tizau:
Cicero-a chuan BC 130 velah daih tawh khan, "Lehkhabu awm lohna pindan chu thlarau nei lo taksa ang chauh a ni" a lo ti a. Laltluangliana Khiangte pawhin, "Lehkhabu thlen phak loh ram chu a thim a, tukverh nei lo in ang, lehkhabu tha hmanga tihen ngai a ni" a lo ti ve bawk. Ni e, lehkhabu chhiar tam apiangin mi dangte ngaihdan an hre zauvin an rawn zau va, thil ngaihtuah dan leh thir dan thar tha tha an chher chhuak thin. Lehkha chhiar ngai lo leh mahni hriatna neihsa ringawt ringa thusawi leh thiltih hian mi a timualpho va, mi khawhawi zim, changkang lo, leh thing nih mi a hlawhtir thuai thin a
ni.

Lehkha chhiar tamte hi mi nihlawh tak chu an lo ni. Mahniin zawng chhuak dawn ila kan zawn chhuah rual loh emaw, kan zawng chhuak a nih pawhin hun, sum leh tha tam tak senga kan beih buai tur kha lehkhabuah a inphum a. Chu chu awlsam takin keinin kan lo chhiar mai a, ziaktute rohlu zawn chhuah leh khawlkhawmsa chu kan lo rochung ve mai a ni. Hei aia malsawmna hlu hi a tam kher lovang. A chhan chu mifing leh dawn rilte ngaihtuahna chuan kan ngaihtuahna thim min chhun ensak a, khawthlir tawi leh zim em em mai kha thui tak dawna thlir thiam theihna min pe tlat a ni. Chu chu hmasawnna kailawn rahbi pawimawh tak a lo ni si a.

(iii)           Hun hman dan tha a ni:
Lehkha chhiar hlutna pawimawh dang leh chu awmze neia hun leh nun min hmantirtu a ni. Mi tam zawkin thenrual kan pawl dan chu mi rel hi a ni duh khawp mai. Tihtur nei lo, awm awl takten thenrual an kawm a, mi inah an leng a, tu tan maha sawtna awm hlei lovin mi dang chanchin chhe laite insawi tam siak vel mai maiin hun an hmang thin. Chutiang laka inthiar fihlim theihna tangkai leh finthlak tak mai chu lehkha
chhiar hi a ni.

Lehkha chhiar taima takte hian khawhar hunte hi an nei tlem nge nge. Finna thinlung neih phah hial khawpa kawm tlak leh belh tlak thian hlu leh tha lehkhabu an kawm reng thin avangin awm khawhar lunglente pawh an tuar nep nge nge thin. Mahni chauh pawhin tlai tak leh hlawk takin hun an hmang liam thin a ni. He thu chiang taka hretu American pa lar Thomas Jefferson-a chuan, "Lehkhabu tel lovin ka nung thei lo" a lo
tih phah hial reng a ni.

(iv)           Pathian malsawmna a ni:
Lehkha chhiar thei leh hrethiam thei kan nihna ringawt hi thilsiam dangte aia Pathian malsawmna voh bik kan dawn chu a ni. Lehkha chhiara hrethiam tur chuan ngaihtuahna (reason) leh chhia leh tha hriatna (conscience) neih a ngai a, chutiang nei ve lo ramsate nunah hmasawnna leh than chhohna a awm thei lo. Mihringte erawh chu chhiara hriaa chhuta fing leh fel tura Pathianin a chatuan remruatna lairila min din kan ni a, min siam chhan ang taka hmasawn tura chhiara zir peih lo fate chu siamtu Pathian khan siam man awm lo a ti ngawt ta ve ang.

Pathian remruat dan leh duh dante, a thiltih leh a hnathawh dante, Krista Isua hmanga chhandamna hna min thawhsak dan zawng zawngte leh a duh dan ang taka fel leh thianghlim tura min zirtirna zawng zawngte chhiara hriaa zir theih tura LEHKHABU min pe hi malsawmna hlu ber chu a ni. Chu LEHKHABU chuan nun ngil leh tha min zirtir a, chatuan nunna kawng min kawhhmuh a, hlimna tawp nei lo chu min hlan a ni. Chu tluka hlu thil dang engmah reng hi a awm lova, chu malsawmna dawnna hnar pawimawh tak chu LEHKHABU chhiar hi a ni. Chuvangin chhiara chhiar nawn leh fo tur a lo ni e.

CHHIAR TAM HLAUHAWMNA
Thil tha tak pawh hi kan hman danin azir loh chuan thil tha lo leh hlauhawm a chang ve thei tlat. Chu chu lehkha chhiar chungchangah pawh hian a dik thei a ni.

Literature tih chuan thuziak eng pawh hi a huam thei a. Mihring nun nena inlaichinna nei thuziak eng pawh, tham ral lo tura vawn that reng
reng chu Literature tih hian a huam vek a ni. Chuvangin, lehkha chhiar kan tih hian kan lehkha chhiar tha leh tha lo inkar hi hla tak a ni thei. R.L. Thanmawia chuan, "Literature tha chu mihringte tana lunghlu a ni a, literature tha lo chu tur hlauhawm tak a ni thung. Thu leh hla tha lovin nun a hruai sual theih tluk bawkin thu leh hla tha chuan mihring hi hmun chungnung berah a hlang kai thei thin" a ti.

Hemi eng atanga kan thlir chuan kan thupuiin chhiar tam hlauhawmna a tih hi lehkha chhiar tam hrim hrim khan that lohna lai a neih ve theih rualin thuziak tha lo chhiar hian nun tichhe thei khawpin hlauhawmna a nei a ni tih mi hmuhfiahtir a tum a ni. Chutianga chhiar tam hlauhawm theih dan thenkhat lo tarlang leh ila.

(i)                Hna thulh phah nana hman a awl:
Lehkha chhiar taima tak thenkhatte hian eibar zawnna hna emaw, ni tin khawsaknaa tih tur pawimawhte ti lova thawh thulh phah nan an hmang ve thei. Lehkha han chhiar tui laklawh tawh chuan hna pawimawh dang han thawhsan hi har tak a ni. Chu chuan kan tih ngei tur min thulhtir thei a ni. Hei hi thil tha lo leh hlauhawm tak a tling. Lehkha chhiar khan thil dang tih kawngah min tithatchhe ve thei hle tih hriaa inven a ngai.

Mi tam takin thatchhiat chhuanlam atan chhiar tam hi an hmang ve chawk. Amaherawhchu, hetianga ti thinte hi mi taima an nih loh avangin an lehkha chhiar duh zawng pawh zir tlak leh hmasawnna tling khawp lehkhabu thate an ni lem lo. Kawl nula tlangval thawnthu sepsel te te leh tunlaia chhiar hlawh tak, Mizo tawnga lehlin sap thawnthu zangkhai leh zauthau deuhte hi an ni chawk. Hengte hi chhiar loh tur kan tihna a ni lova, hriatna leh finna chhar duhtu takte tan chuan heng aia min tihmasawn thei lehkhabu tlingte chhiara zir kan huam tur a ni tihna a ni.

(ii)             Thuziak tha lovin nun a khawih chhe thei:
Kum 2000-2001 vela Aizawl tleirawl thenkhat zinga Setana betute khan Setana an biakna chhan ber nia an sawi chu lehkhabu tha lo an chhiar vang leh TV-a film tha lo an en vang niin an sawi a. Chuvangin Rev. Vanlalzuata chuan, "Lehkhabu tha lo chu hremhmun nena inngheng reng a ni a, silai hmang si lova min kaphlumtu leh chem lova kan lu latu chu a ni" a ti hial a ni.

Lehkhabu tha lo berte zinga pakhat chu a hlei a hluaka hmeichhiat mipatna tarlanna zahmawh bu hi a ni. Mipa leh hmeichhia inpawl nawmna leh hlutna chawisanga zah taka inzirtirna lehkhabute hi mi pangngai tan chuan chhiar hmaih hauh loh tur an nih laiin mi tam tak, a bikin tleirawlte chhiar duhzawng chu mipat hmeichhiatna hman sualna lama mi hruai lut thei lehkhabu tuitang lo te an ni tlat.

Sum leh paia hlawkna ringawt umtute lahin hetiang lam lehkhabu siamah tan an lo la ve a, mahni hming dik tak pawh tarlang ngam si lovin hming lem hmangin Setana rawngbawl hna an thawk mek si a. Thalaiten lehkhabu chhiar tur kan thlan fimkhur a ngai. Kan rin aiin a hlauhawm daih thei a nia. Nu leh pate pawhin fate lehkhabu en leh chhiarte enpuia hriatsak a tul hle bawk.

Sakhuana lamah pawh zirtirna hrisel lem lo tuipuitute hi Bible leh lehkhabu dang reng reng chhiar tlem tak, zirtirna an dawn ve chhun leh an lehkhabu chhiar ve chhuna zirtirna hrisel lo hri kai ta maite an ni duh hle. A chhan chu mimawl, hriatna zim leh lehkhabu chhiar ngai loten lehkhabu tha lo an lo chhiar fuh ve phut vang a ni ber a. An hriat chhunah an ding nghet tlur duh viau leh nghal a, lehkha chhiar tam lo leh ngaihtuahna zim takte an nih vang a ni. Thuziak tha chhiar tam tak tak tawhte chuan thuziak tha lo an chhiar fuh pawhin a that lohna an man thiam a, an thlifim thiam thin a ni.

(iii)           Internet lehkha chhiar fimkhur a tul:
 Tunlai khawvel changkanna hian computer leh internet hmangin min awi tlei tan hle tawh a. Thalai tam takin lehkhabu chhiar aiin internet cafe lama hun leh sum sen an huam tan ta niin a lang. Internet hmaa thua hun leh sum sengtute hian eng ang hlawkna nge kan phawrh chhuah hlawm le? Mi tam tak internet hman dan chu a changkang lo chi, sex video en nan te, cyber sex-a inhnangfak nan te, thiante nena thil pawimawh ni lem lova inbiak (chatting) mai mai nante a ni awm e. Hei hian hlawkna ni lovin hlohna min thlen. Sum leh hun kan khawhral a, hna pawimawh dang tih thulhin thatchhiat nan kan hmang a, kan mit kan tichhe thlawn mai mai a ni. Chuvangin internet-a lehkha chhiar leh computer hmaa thut rikngawt hi hmasawnna a ni lova, internet leh computer kan hman tangkai danah hian hmasawnna dik tak zawk chu a awm a ni.

Internet-ah lehkha chhiar tur engkim a awm ti thin mah ila, lehkhabu hlutna hi chu a chuai chuang mai mai lovang. Internet chuan engkim a kawl tak meuh a, "Hnawmtinphuri nu" tia a hming lo vuah tawk pawh an awm reng a ni. Chutah chuan rilru leh ngaihtuahna chawkbuaia tichiai thei thil tam tak a awm avangin ngaihtuahna fim tha tak hmanga internet-a lehkha chhiar hi a awl lo hle. Chuvangin, fianrialah lehkhabu keuva, chhiar keuh keuh hian ngaihtuahna ril leh thuk zawk min neihtir a, chu chuan hriatna thar leh finna min chhartir thin a ni. Finna leh hriatthiamna chu chik taka thil chhuia ngun taka ngaihtuahna atanga lo chhuak a ni si a.

A tlawngkawmna
Kan thu thiam L. Keivom chuan thu leh hla tling tehna chu: "Mawi, ril, thuk, fiah leh ngaihnawm taka thutak phawrh lanna a ni tur a ni" tiin tawi kim takin min hrilh a. Kan mi hrang Siamkima Khawlhring pawhin, "Thu leh hla tha chu laimu kheh chhuah tur awm a ni tur a ni" a lo ti bawk a. Kan mithiam leh chhuanvawr pahnihten thu leh hla tha min hrilhfiah sak dan atang hian chhiar tam thatna leh hlauhawmna chu fiah takin kan phel hrang thiam maiin a rinawm.

Lehkhabu chu taima taka chhiara a chhunga finna thu hlu awmte hai chhuaka kan zir peih phawt chuan chhiar tam hlauhawmna hian min tibuai tawh lo ang. Lehkhabu chhiar tam hlauhawmna pumpelh theih dan chu hna pawimawh dang tih thulh chuang lova hriatna tipung tur leh a hlawkna tel tum rana taima taka chhiar hi a ni. Chutichuan, lehkha chhiar hi mi thatchhe birukna puk atan hmang lo ila, zauthauna leh boralna ruama min hnuk luttuah i chantir hlek suh ang u.

Thu leh hla tha chhiar tam chuan finna lamtluang min kawhhmuh a, ngaihtuahna leh khaw-thlir zau tak min siamsak a, kan dam chhung hun chu hlim tak, hlu tak leh hlawk takin min hmantir thin. Chutiang thil tha leh ropui kan dawn theih nan lehkha chhiar thiam leh hre thiam ni tura mihringa kan lo piang reng reng hi Pathian hnen ata malsawmna kan dawn a lo ni. Chuvangin, a malsawmna dawng zual zel turin uar tak leh taima takin lehkha i chhiar zual sauh sauh teh ang u.

Thuziak rawnte:
1. Phay Myint, The Notes of a Reader
2. Laltluangliana Khiangte, Lehkhabu Ram Tiam
3. R.L. Thanmawia, Lung Min Lentu
4. Rev. Vanlalzuata, Thuziak Pawimawhna leh Thiltihtheihna
5. L. Keivom, Zoram Khawvel 3 $ 8.

Thulakna: Zo Kawtchhuah

Comments

No comments found.
 

Contact

Search site

 

 

NGAIHDAN

THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

TLAWHTUTE


counter globe

 

MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

ZOTUI THIANG WEBSITE

https://zotuithiang.webnode.com

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E